روغن موتورها دارای انواع مختلفی هستند که با وجود شباهت‌های زیادی که به هم دارند، اما تفاوت‌های ساختاری آنها باعث می‌شود تا مجبور باشیم در انتخاب روغن موتور برای خودرو دقت زیادی کنیم. بهترین روغن موتور برای ماشین، همان روغنی است که خودروساز در دفترچه راهنمای خودرو توصیه کرده است. امروزه با توجه به وجود روغن‌های متنوع و از طرفی روغن موتور بی‌کیفیت و تقلبی در سطح بازار، نیاز است تا اطلاعات کاملی از یک روغن موتور خوب و مناسب برای خودرو داشته باشیم.
روغن موتور چیست؟
تمام سیستم‌های مکانیکی از ساده‌ترین‌ها تا پیچیده‌ترین‌ها، نیاز به روانکاری دارند تا اجزای فلزی که در ارتباط باهم در حال کار هستند، دچار سایش نشده و از تنظیم خارج نشوند. موتور خودرو به عنوان قسمتی که قطعات مکانیکی زیادی در فاصله بسیار اندک باهم در حال کار هستند، نیاز اساسی به یک روند روغن‌کاری دقیق و منظم دارد. روغن موتور وظیفه دارد تمام قطعات را دائم روانکاری و روغن‌کاری کند تا از سایش آنها جلوگیری شود. روغن موتور در تمام خودروهای درون‌سوز، از موتورهای دیزلی تا بنزینی و دو زمانه و چهارزمانه، وجود دارد و باید گفت که هیچ موتور درون‌سوزی بدون روغن نمی‌تواند کار کند. روغن موتور همچنین در انتقال گرمای موتور به هوای آزاد بیرون نیز دخالت دارد و از زنگ‌زدن و جذب رطوبت توسط قطعات داخلی موتور نیز جلوگیری می‌کند. همچنین این روغن، جداره‌های سیلندر را از دوده‌ها پاک می‌کند تا از تشکیل رسوب جلوگیری شود.
اهمیت روغن موتور
بسیاری از موتورهای درون‌سوز به‌صورت هوا خنک ساخته می‌شوند. این کار در قدیم برای موتور خودروها نیز رایج بود؛ اما با توجه به رویه بالابردن بازدهی موتورها و به دنبال آن افزایش دمای تولیدی، مهندسان مجبور به استفاده از آب و سیستم خنک‌کاری برای پیشرانه‌ها شدند. اما هنوز هم موتورهای هواخنک برای موتورسیکلت‌ها به وفور ساخته می‌شود و حتی می‌توان گفت که به نوعی محبوب‌تر از پیشرانه‌های آب‌خنک هستند.
اما هیچ موتوری بدون روغن، عمر بالاتر از یک ساعت نخواهد داشت. یعنی می‌توان گفت اصلی‌ترین سیال در خودرو، روغن موتور است. چرا که روغن تمام قطعات متحرک پیشرانه را درگیر خود دارد و در صورتی که برای مدتی این روانکاری توسط روغن به درستی انجام نشود، موتور دچار مشکلات اساسی می‌کند و به‌سرعت قفل می‌کند.
به همین نسبت هم می‌توان دید که هزینه و مشکلات تعمیر یک موتور داغ‌کرده و جوش‌آورده، بسیار کمتر از موتوری است که بدون روغن کار کرده است. چرا که نبود روغن یا روانکاری نادرست موتور، تمام قسمت‌های پیشرانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از میل‌لنگ و یاتاقان و پیستون‌ها تا قطعات متحرک موجود در سرسیلندر. به همین خاطر سرویس دوره‌ای و انتخاب بهترین روغن موتور برای ماشین، اهمیت بسیار زیادی دارد.
اما روغن موتور فقط برای روانکاری پیشرانه نیست و وظایف ثانویه دیگری نیز بر عهده دارد. روغن موتور، گرمای پیشرانه را به کارتر منتقل می‌کند تا در جایی که آزادانه با هوای بیرون در ارتباط است، انتقال گرما رخ دهد و گرمای موتور را دفع کند. همچنین روغن موتور از زنگ‌زدن و اکسیدشدن مجاری روانکاری و قطعات داخل موتور نیز جلوگیری می‌کند. ضمن اینکه روغن موتور، دوده‌های محفظه احتراق را جمع و به پایین کارتر منتقل می‌کند تا جداره‌های سیلندر، همیشه تمیز باقی بمانند.
انتخاب یک روغن موتور مناسب حتی می‌تواند در کاهش مصرف سوخت نیز موثر باشد. چرا که این روغن هم باید به خوبی به جداره‌ها و قطعات متحرک موتور بچسبد و هم چسبندگی در حدی نباشد که باعث افزایش اصطکاک بین قطعات شود. موتوری که به خوبی روغن‌کاری شده و سالم است، در زمان فروش ماشین نیز به عنوان یک برگ برنده محسوب می‌شود.
ویژگی های بهترین روغن موتور
بهترین روغن موتور، مناسب‌ترین و سازگارترین روغن با پیشرانه است. به این معنی که هم کیفیت خوبی داشته باشد و هم نوع آن از نظر مینرال یا سنتتیک بودن با موتور خودرو همخوانی داشته و وضعیت آن از نظر مقاومت در برابر حرارت و پایداری در اکسیداسیون نیز خوب باشد. روغن موتور حتی در مصرف سوخت نیز موثر است و امتیاز استفاده از روغن موتور خوب در پیشرانه خودرو، در زمان تعمیر اساسی و فروش خودرو، خود را نشان می‌دهد.
پایداری حرارتی
روغن موتور گرمای بسیار زیادی جذب می‌کند و همین قضیه باعث می‌شود تا به‌شدت استعداد بخارشدن داشته باشد. در واقع، بخارشدن مقداری از روغن طبیعی است؛ اما اگر میزان بخارشدن بیش از حد باشد، می‌توان گفت یا روغن با موتور سازگار نیست یا کیفیت خوبی ندارد. همچنین روغن موتور باید به دمای زیاد موتور، مقاومت داشته باشد تا خواص فیزیکی و شیمیایی آن در اثر دریافت گرمای موتور، تغییر نکند و روانکاری را به خوبی انجام دهد.
پایداری اکسیداسیونی
روغن موتور در حین کار، گرمای زیادی جذب می‌کند که با وجود اکسیژن موجود در هوا، احتمال و امکان اکسیداسیون آن را بالا می‌برد. اکسیداسیون به ترکیب شیمیایی بین روغن و اکسیژن گفته می‌شود که باعث تغییر در ماهیت و خواص شیمیایی و فیزیکی روغن می‌شود. این اتفاق تا حد کمی در روغن موتور رخ می‌دهد که قابل‌قبول است. اما اگر اکسیداسیون از حد مشخصی بیشتر شود، باعث بروز مشکلاتی در روند روانکاری موتور خواهد شد.
عوامل موثر بر انتخاب بهترین روغن موتور
همان‌طور که می‌دانیم، روغن موتور در انواع مختلفی از نظر گرید و ویسکوزیته، نوع روغن، استاندارد کیفی و… تولید می‌شود. انتخاب روغن موتور مناسب برای خودرو در سرویس‌های دوره‌ای، اهمیت زیادی در سلامت موتور در سال‌های استفاده از خودرو دارد. بهترین روغن برای پیشرانه را می‌توان با مراجعه به دفترچه سرویس‌های دوره‌ای و تعمیر و نگهداری خودرو پیدا کرد. ضمن اینکه با دانستن یک سری ویژگی روغن‌ها و مشاوره با یک کارشناس، انتخاب بهترین روغن موتور کار سختی نیست.
بررسی استانداردهای روغن موتور
دو روش برای استانداردسازی و درجه‌بندی روغن‌ها بر اساس استاندار کیفی وجود دارد که یکی از آنها، روغن را بر اساس استاندارد API دسته‌بندی می‌کند و در روش دوم، روغن بر اساس استاندارد ACEA دسته‌بندی می‌شود. با فهمیدن این دسته‌بندی می‌توان استاندارد روغن‌ها را باهم مقایسه کرد و معادل این استانداردها را به دست آورد.
استاندارد API
یکی از رایج‌ترین استانداردهای روغن با نشان API شناخته می‌شود که توسط موسسه انجمن نفت آمریکا (American Petroleum Institute) تنظیم شده است. نماد API مخفف نام همین موسسه است که روغن‌ها را با دو حرف از نظر کیفی دسته‌بندی می‌کند. حرف اول S است و این دسته‌بندی از حرف A تا P در حال حاضر انجام شده است و هرچه روغن باکیفیت‌تری تولید شود، از حرف‌های بعدی نیز استفاده خواهد شد. برای مثال یک روغن با استاندارد کیفی SG از یک روغن با استاندارد SN، کیفیت پایین‌تری خواهد داشت و برای خودروهای جدید، مناسب نخواهد بود.
باید در نظر داشت که برای هر خودرو حتما از روغن با استاندارد کیفی متناسب با آن استفاده کرد. البته استفاده از روغن موتور با کیفیت بالاتر برای یک خودرو قدیمی که با استانداردهای پایین‌تری سازگار است، ضرری ندارد و حتی می‌تواند به خاطر داشتن کیفیت بالاتر، مفید نیز باشد. اما باید در نظر گرفت که روغن‌های باکیفیت، قیمت بیشتری نیز دارند.
این موسسه همچنین روغن موتور مناسب برای خودروهای دیزلی را نیز با حرف C دسته‌بندی کرده است که از A برای خودروهای قدیمی شروع شده و امروزه به J رسیده است. با توجه به اینکه امکان استفاده از روغن موتور دیزلی برای خودروهای بنزینی نیز وجود دارد، با مراجعه به جدول این استاندارد می‌توان معادل روغن موتورهای بنزینی و دیزلی را پیدا کرد.
استاندارد ACEA
این استاندارد توسط انجمن خودروسازان اروپا (European Automobile Manufacturers Association) تنظیم شده است. این استاندارد، خودروها را با حروف A تا E و اعداد یک تا ۸ درجه‌بندی می‌کند که به‌تازگی از عدد ۹ هم برای خودروهایی که پیشرانه‌های با عملکرد بالا دارند، استفاده شده است. در این میان، حرف A بیانگر خودروهای بنزینی است و از حرف B برای خودروهای دیزلی سبک استفاده می‌شود. حرف C برای خودروهای بنزینی و دیزلی سازگار با مبدل کاتالیست و حرف E برای خودروهای دیزلی سنگین است. از اعداد گفته‌شده نیز در کنار این حروف استفاده می‌شود تا کیفیت آنها را بیان کند.
توجه به ویسکوزیته روغن موتور
یکی دیگر از موارد بسیار مهم در دسته‌بندی روغن‌ها، ویسکوزیته آن است که با نماد SAE نشان داده می‌شود. ویسکوزیته یا گرانروی، عامل تعیین‌کننده روانی روغن در زمان جاری‌شدن است که در اصطلاح عمومی و باور مردمی به آن غلظت نیز می‌گوییم.
در واقع، روغنی که گرانروی بالاتری دارد و با عدد بالاتری نشان داده می‌شود، مقاومت بیشتری به جاری‌شدن دارد و اصطلاحا غلیظ‌تر یا سفت‌تر است. هرچه عدد گرانروی کمتر باشد، روغن راحت‌تر جاری می‌شود. گرانروی یا همان ویسکوزیته روغن را با عدد صفر برای روان‌ترین روغن‌ها و عدد ۶۰ برای سفت‌ترین روغن‌ها نشان می‌دهیم.
فراموش نکنیم که ویسکوزیته بالاتر از حد استاندارد، به معنی فشار آمدن به تمام قطعات موتور، خصوصا اویل پمپ است و می‌تواند مانعی برای کاهش مصرف سوخت نیز باشد. همچنین ویسکوزیته پایین‌تر از حد استاندارد نیز ممکن است منجر به عدم روانکاری دقیق قطعات و ایجاد خط و خش و خرابی در آنها شود.
سینگل گرید
روغن موتورهای تک درجه یا سینگل گرید فقط یک گرانروی دارند و در هر حالتی، همان ویسکوزیته را دارند. این روغن‌ها از گرید ۱۰ تا ۶۰ در بازار حضور دارند و معمولا برای پیشرانه‌های قدیمی یا موتورهای دوزمانه از آنها استفاده می‌شود. همان‌طور که گفته شد، این روغن‌ها چه در حالت سرد و چه گرم و در حین کار، همان ویسکوزیته اولیه خود را حفظ می‌کنند و تغییرات بسیار کمی دارند. هرچه گرید روغن بالاتر باشد، روغن سفت‌تر است و هرچه گرید روغن پایین‌تر باشد، روغن راحت‌تر جاری می‌شود. برای مثال، روغن ۱۰ از روغن ۵۰، روان‌تر است.
مولتی گرید
روغن‌های مالتی گرید یا چهارفصل، امروزه به عنوان اصلی‌ترین روغن مورد استفاده در خودروهای امروزی شناخته می‌شود. این روغن‌ها در حالت سرد و حالت گرم، ویسکوزیته مشخصی دارند که باعث می‌شود همیشه روانکاری خوب و دقیقی در موتور صورت بگیرد. برای معرفی این روغن‌ها از دو عدد که بین آنها حرف W قرار دارد، استفاده می‌شود. حرف W ابتدای کلمه Winter به معنای زمستان است و به این نکته اشاره دارد که درجه‌بندی روغن‌های مالتی گرید در هوای سرد زمستان انجام شده است.
معمولا روغن‌های چهارفصل، از گرید صفر تا ۶۰ برای خودروها درجه‌بندی می‌شوند. وقتی گفته می‌شود که روغنی، ویسکوزیته 10w30 دارد، یعنی که گرانروی روغن در حالت استارت اولیه موتور، برابر صفر است و بعد از مدتی از کارکرد موتور و رسیدن به دمای نرمال کاری پیشرانه، گرانروی به ۳۰ می‌رسد. هرچه عدد اول، کمتر باشد به معنی روان‌تر بودن روغن است و برای استفاده در مکان‌های سرد مناسب است تا از ابتدا بتواند به‌راحتی در همه جای موتور جاری شود.
البته که طراحی پیشرانه‌ها بیانگر استفاده از نوع روغن است. برای مثال ممکن است برای خودرویی که حتی در هوای بسیار گرم هم استفاده می‌شود، سازنده توصیه به استفاده از روغن با گرید پایین داشته باشد. معمولا می‌توان بسته به منطقه آب‌وهوایی که در آن هستیم و با مشورت کارشناس، تا یک پله از روغن با گرانروی بالاتر یا پایین‌تر نسبت به توصیه خودروساز، استفاده کرد.
